Terre des Hommes Dorpentocht Walcheren.





Let op: onderstaande tekst gold voor de Dorpentocht 2022!

Thema's van voorgaande jaren zijn te vinden op de pagina Archief

Thema 2022: ”Molens”

Vijftig jaar het Gilde van Vrijwillige Molenaars

 Een reden om dit jaar voor de Dorpentocht het thema ”Molens” te kiezen. Michel Dellebeke van het Gilde heeft onderstaande tekst verzorgd waarbij hij ons meeneemt langs de molens die we op de route tegenkomen. Meer over het Gilde vindt u hieronder.

Molen De Koning, Veerseweg, Middelburg


Deze molen stond tot 1867 op een andere plaats in Middelburg: aan de Winterstraat. Oudere Middelburgers kennnen die straat nog wel. De Winterstraat liep vroeger verder door maar moest wijken voor het graven van het Kanaal door Walcheren. Op die plaats stond van 1550 tot 1585 een standermolen. Aan de Winterstraat werd in 1716 molen De Koning als schorsmolen gebouwd, later verbouwd tot korenmolen. Het was een achtkantige molen op een stenen onderbouw. Het achtkant was bedekt met houten leitjes. Er is een afbeelding van deze molen bekend, wat vermoedelijk de oudste foto van een molen in Zeeland is! In 1867 werd de molen gesloopt, om aan de Veerseweg weer opgebouwd te worden. Daar brandde de molen af tijdens een onweer in 1881. Herbouw volgde als ronde stellingmolen. De molen is ingericht met vier (!) koppelstenen en de originele Kromhout gloeikopmotor is nog steeds bedrijfsvaardig aanwezig!

Middelburg, Kinderdijk
Wie denkt aan de molens in Nederland, denkt snel aan Kinderdijk in Zuid-Holland. Maar ook aan deze Kinderdijk stond een molen. Precies op de plek waar hij overgaat in de Korendijk stond een standerdmolen, voor een zeer korte tijd. De Stadsmolen stond hier van 1586 tot 1591, toen hij werd verplaatst naar elders in de stad.

Middelburg, Segeerssingel nabij het NS-station
Hier is een voormalig bastion met een heuse stadspoort. Het was de Segeerspoort met daarbij de Sint Geertruidsmolen, gebouwd in 1721 en gesloopt in 1841 omdat de stad uitbreidde. Mogelijk was de molen toen al wel onttakkeld.

Middelburg, Segeerssingel
Het bolwerk, net iets meer naar het westen en net buiten de route kent een rijke molengeschiedenis. Dit bolwerk hete het Stadsbolwerk en ook hier stond een molen. Te beginnen met een rosmolen, gebouwd in 1752. De zaken gaan goed want in 1772 vereist hier een stenen grondzeiler met als naam De Jonge Daniël. Het is een snuif en chocolade molen. Snuif is een tabakssoort welke niet gerookt wordt maar word opgesnoven. Middelburg was de hoofdstad als het gaat om de productie van chocolade. Er stonden maar liefst dertien molens die chocolade verwerkten! Geroosterde en gepelde chocoladebonen werden in een kollergang, aangedreven door molens vermalen tot cacao. In 1872 werd de molen omgebouwd tot run- en pelmolen. In 1882 word de molen cilindrisch opgemetseld en voorzien van een stelling waardoor het een stellingmolen word. De molen word later ook wel de Johanna genoemd. Op 8 maart 1926 slaat de molen op hol en ontstaat er een brand. De molen komt gelukkig toch tot stilstand en de brand word geblust. Bakker Remijn uit Zoutelande koopt de molen en laat deze herstellen door molenmaker Van Riet uit Goes en De Troije, welke hun werkplaats hadden aan de Segeerssingel. Helaas viel ook deze molen ten prooi aan het verwoestende bombardement op 17 mei 1940.

Molen Ons Genoegen, Middelburg, Stempelpost 2


Deze molen is in 1847 gebouwd. Vanaf 1934 was Johannes Lievense hier molenaar. Een markant persoon met een handicap. Vaak had hij last van zijn been. De moeder van Lievense was eigenaar van molen de Assumburg in Nieuw-Vossemeer en hier werd het molenaars vak geleerd door huurders. Tijdens schilder- werkzaamheden aan de molen kwam zijn been in een draaiend deel van de molen.

Eenmaal aan de Oude Vlissingseweg kwamen er meerdere knechten en leerling-molenaars. Eén daarvan was Krijn Zandburg, wiens vader molenaar was in Sint-Laurens. Krijn nam uiteindelijk het molenaarsbedrijf over van Lievense en ging wonen in de molenaarswoning met bijbehorend erf, waar nu de speelplaats is. 
Het bedrijf floreerde, tot de nacht van 26 op 27 augustus 1964. Na een dag malen met de motor brandde de molen volledig uit door een warm gelopen lager. De schade van die brand is nog steeds zichtbaar. In 1971 werd de molen uitwendig weer gecompleteerd met onderdelen van gesloopte molens in Zevenhoven en Schildwolde.

Middelburg, Oude Vlissingseweg
Aan deze weg, even ten noorden van de nog bestaande molen Ons Genoegen stond een kolossale achtkantige molen op vierkante onderbouw. Het was oliemolen De Verwachting welke vermoedelijk ook als zaagmolen diende of heeft gediend. In 1891 werd deze in 1777 gebouwde molen gesloopt. De roede (wieken) gingen naar molen de Onderneming in de Middelburgse wijk het ‘t Zand, en vervolgens weer naar de molen van Veere. De bovenas van deze molen ging naar Arnhem en vervolgens naar de Zaanse Schans. Daar werd in 2007 een replica gebouwd van houtzaag molen Het Jonge Schaap, wat nu een van de meest draaiende molens ter wereld is! De afgelopen 10 jaar al 12,5 miljoen!

Middelburg, Duke Ellingtonstraat
De naam voor deze wijk is niet voor niets de Mortiere. In dit gebied lagen meerdere kruitmolens. Ver van de stad, omdat bij het produceren van buskruit wel eens het een en ander mis ging. Middels een mortier werd de kracht van het buskruit getest. Voor het maken werden rosmolens gebruikt. De Grenadier, De Eendracht en De Gouwen Draak waren hier een aantal van. Van De Eendracht werden in 2007 de fundamenten weer bloot gelegd voor de aanleg van de golfbaan.

Nieuw- en Sint-Joosland, Steenbakkerijweg
Zoals u wellicht weet volgt de huidige N57 het tracé van het havenkanaal (kanaal van Welzinge), dat Middelburg vroeger verbond met de Westerschelde. Middelburg was een florerende V.O.C. stad. Menig schip werd er dan ook gebouwd. Dit kwam mede door de 8 houtzaagmolens welke aan de noordzijde van deze weg (de Zaagmolenpolder) stonden. Het waren vier bovenkruiers en vier paltrokmolens. Van deze molens zijn een aantal tekeningen bekend. Ze waren ondergebracht in een handelsmaatschappij welke veel werk verloor met het inpolderen van de Mortierepolder in 1846. Eén molen brandde af in 1841, de overige verdwenen in de daarop volgende jaren met in 1879 de laatste en tevens kleinste molen, De Houtnegotie. Wat zou het een aanwinst zijn als een van deze molens weer terug zou komen.

Nieuw- en Sint-Joosland, Veerstraat
Ongeveer achter de Rode Leeuw stond vroeger de maalderij van de gebroeders Koollaard.

Molen Buiten Verwachting, Nieuw- en Sint Joosland, Stempelpost 3


Hier treffen we een echte molen van de hand van molenmakersfamilie De Troije. De gemetselde muizentand onder de kap is hier een kenmerk van. Ook de steenschijven op de eerste zolder is hier een voorbeeld van. Normaliter is dit uitgevoerd met staven, hier met kammen. Bovendien is het aantal tanden deelbaar op elkaar, wat normaliter niet zo is. Het blijkt wel te werken want de molen uit 1874 bleef in bedrijf tot 1966. Daarna volgde een periode van verval om vervolgens aangekocht te worden door de gemeente en gerestaureerd. Lange tijd was Nel van Leyen hier vrijwillige molenaar, als eerste vrouwelijke molenaar van Zeeland en bovendien oprichtster van het Gilde van Vrijwillige Molenaars, afdeling Zeeland.

Molen Nooit Gedacht, Arnemuiden, Stempelpost 4


Ook deze plek is een oud bastion waar ooit een standerdmolen stond. De fundamenten van deze molen kwamen in 1977 tevoorschijn. In dat zelfde jaar brandde namelijk de molen af als gevolg van brandstichting. Al snel stond er een bord bij de molen met de tekst: „Onze molen moet terug„.
De molen kwam terug, in 1979-80. Molenmaker Medendorp uit Zuidlaren had in het Duitse plaatsje Grossheide een molen gedemonteerd en plaatste deze in Arnemuiden. Het binnenwerk was al geplaatst in molen de Bente in Dalen, waardoor Arnemuiden een nieuw binnenwerk kreeg.

Grossheide wilde later zijn molen terug, maar dat project kwam nooit van de grond. Let u eens op de kap van deze molen. Die steekt ver over aan de achterzijde. Een spoor uit het Duitse verleden. Hier stond oorspronkelijk een zogeheten windroos op, die zetten de molen in zijn Duitse verleden automatisch op de wind! Ook in de kap vindt men hier nog de sporen van.

Arnemuiden, Singel
Al fietsend over de Singel passeert u twee locaties waar ook in een ver verleden molens stonden.Deze standerdmolen waren vaak niet groot en hadden maar een wieklengte van z‘n 14 tot 20 meter. Veel mensen kochten graan bij de boer en lieten dit malen op de molen van hun voorkeur om vervolgens zelf brood te bakken. Religie en afkomst was vaak bepalend voor de keuze van molen. Later kwamen er dwangmolens waardoor boeren en bevolking verplicht werden om naar een bepaalde molen te gaan voor het maalwerk. Het aantal molens werd zo sterk gereduceerd.

Kleverskerke, Oostweg van Cittersweg
Ongeveer in de hoek van deze wegen hebben in totaal twee molens gestaan. De eerste was van de Heere van Veere en staat te boek tot en met 1551. In 1592 volgde een nieuwe molen welke deels in eigendom was van de gemeente Middelburg en deels particulier. Al op 27 april 1606 waaide de molen om. Dit geeft wel aan dat de molenbouw nog niet ver gevorderd was.

Molen De Koe, Veere


We zien hier de derde molen op deze plek. De eerste molen werd hier gebouwd in 1460 en in 1736 gesloopt. In dat jaar volgde de bouw van een stenen grondzeiler welke vervolgens in 1909 volledig uitbrandde. Er volgde herbouw en omdat de windvang al flink verslechterd was door de uitbreiding van de stad en het vele groen, werd de derde molen nu een stellingmolen. De bouw werd uitgevoerd door de molenmakers de Troije. Zij maakten gebruik van onderdelen van de een jaar eerder gedemonteerde molen op ‘t Zand in Middelburg. Binnenwerk en kap komen zodoende dus uit Middelburg. Een andere molen in Veere kreeg als tegenhanger van De Koe, de naam De Stier. Nog altijd is de molen in particulier bezit.

Molen De Graanhalm, Gapinge, Stempelpost 6


Ook hier zien we de derde molen op deze locatie. Allereerst stond hier de Molen Van Verhulst. Dit was een wipmolen (poldermolen) welke overbodig was geworden in Zuid-Holland en in 1865 als korenmolen werd opgebouwd in Gapinge. Nog voor dat de molen volledig klaar was, brandde deze al af in 1866. In Koog aan de Zaan werd loodwitmolen De Rob gekocht. Deze werd door molenmaker Gras in Gapinge opgebouwd als korenmolen. Zoals zoveel molenaars hield ook molenaar Versluis wat kippen bij de molen. Het kippenhok was gemaakt van een aantal planken welke nog over waren van de afgebrande wipmolen. Op 24 augustus 1896 besloot de zoon van Versluis om het kippenhok uit te roken, om zo de bloedluis te verdrijven. Het ging mis en het vuur sloeg over naar de molen! De molenaar was onderverzekerd waardoor herbouw moeilijk werd. De kerk schoot te hulp. In Goes was molenaar de Jong eigenaar van de nog bestaande molen de Koornbloem. Hij had net de concurrent van molen De Vijf Gebroeders opgekocht en liet die molen slopen. Om wat winst te maken werden de kap en wieken verkocht aan Versluis. Vele vrijwilligers hielpen met de bouw van de molen. Helaas ging de molenmaker failliet en kwam het metselwerk niet goed uit waardoor de romp anderhalve meter hoger moest worden. De meeverhuisde wieken waren zo te kort en moesten worden verlengt! Later verloor de molen z‘n aangelast deel terwijl er hard gemalen werd.
Na een lange stilstand werd de molen in 2014/2015 gerestaureerd. Volgens vele is deze molen een van de mooiste molens van Zeeland en Nederland omdat er veel origineel materiaal bewaard is gebleven en vanwege de historische aankleding van het terrein.
Tegenover de huidige molen stond van 1664 tot 1696 een standerdmolen.

Vrouwenpolder, Rijkebuurtweg
Wanneer we naar het noorden kijken zien we het dorp Vrouwenpolder liggen. Oorspronkelijk lag het dorp meer oostelijk dan nu. Daar kunnen we nu nog de oude begraafplaats vinden. Niet ver daar vandaan stond tot 1930 een kleine houten achtkantige stellingmolen met bouwjaar 1837. Gebouwd op een oude zeedijk in opdracht van en door de familie de Troije. Later kwam hij in het bezit van de familie de Visser die hem bemaalde tot het laatst. Menig familielid werd elders molenaar, zoals in Sint-Laurens en Wolpaartsdijk. Het was een kleine molen met wieken van 15,6 meter waar volgens de overlevering vreselijk hard mee gemalen werd. Vrouwenpolder is naast Ritthem het enige dorp op Walcheren dat geen molen meer kent. Herbouw zou een rijke aanvulling zijn voor Zeeland.

Molen D‘Arke, Oostkapelle, Stempelpost 8


Kijkt u bij deze molen eens goed naar de baard. Dit is het naambord onder de as. Hierop staat niet alleen de naam van de molen en het bouwjaar 1858, maar ook twee wapens. Een van Oostkapelle maar ook van Westkapelle. Dit komt door molenaar Minderhout. Hij was molenaar van de Dijkmolen in Westkapelle en woonachtig in het buurtschap D‘Arke onder de dijk. Zijn molen werd op 3 oktober 1944 gebombardeerd, net als een groot deel van Westkapelle. Zoon Willem stond op wacht en zag de vliegtuigen komen en waarschuwde vader. De molen werd stil gezet en vader en zoon vluchtte, terwijl achter hen de bommen vielen.
Vader en later zoon Minderhout zetten na de oorlog het bedrijf voort op de molen van Oostkapelle en de maalderij van de biologische boerderij Loverendale.
Bijzonder in deze molen is het bovenwiel. Dit is nog afkomstig van de voorganger van deze molen, een standerdmolen welke aan de molenweg stond en gebouwd is in 1671
Sinds een paar jaar wordt er weer regelmatig met de molen gemalen.

Domburg, Parc Zonnehove
Bij de kruising Domburgseweg en Duinvlietweg bevind zich Parc Zonnehove. Vroeger was hier Het Zeehospitium Zonneveld, een instelling voor kinderen met tuberculose. Er waren aanvankelijk veel mensen tegen de bouw, omdat er geen voorzieningen waren. Een oplossing hiervoor kwam er in 1908 toen de Firma Stokvis uit Rotterdam hier voor ƒ762,- een windmotor plaatste. Dit type molen zien we veel in Amerika. Dit exemplaar stond op een toren van 20 meter en had een diameter van 2,5 meter. Er werd water mee opgepompt vanaf 23 meter diepte met een capaciteit van 600 tot 750 l/m, welke vervolgens werd gefilterd en opgeslagen in drie verschillende bassins. In 1935 werd er een waterleiding vanuit Domburg aangelegd en werd de molen overbodig. Een stuk verder naar het dorp alsmede bij het Badhotel stonden vergelijkbare molens!

Domburg, Getijdemolen
Domburg kende meerdere molens. Eén ervan lichten we er graag even uit, dat is de papiermolen. Tussen 1596 en 1604 heeft er een papiermolen gestaan in Domburg. Dit was een getijdemolen. Bij hoogwater liep een bassin vol en met laagwater werd dit geloosd langs een waterrad. Ook Middelburg en Vlissingen hadden dit type molens. Alleen van Vlissingen is het bekend dat er een papiermolen heeft gestaan, een rosmolen aan de Singel.

Molen Weltevreden, Domburg, Stempelpost 9


In 1817 werd deze molen gebouw op de fundamenten van zijn voorganger. Ook werden er onderdelen van deze molen hergebruikt. Vermoedelijk is het een van de meest gefotografeerde molens van Zeeland. In het verleden werd de molen ook al eens vereeuwigd door Piet Mondriaan.
Wanneer u bij deze mooie molen staat, let dan eens op de omgeving. Deze is onherkenbaar veranderd en de vrije windvang van deze molen is dan ook slecht wat niet bevorderlijk is voor een monumentale molen. Onder meer Vereniging de Zeeuwse Molen zet zich hier al jaren in voor het behoud van wind en waar mogelijke verbetering.

Molen De Jonge Johannes, Serooskerke, Stempelpost 11


Fietsend over de Vrouwenpolderseweg passeert u Meulenberg Diervoeders. Hier stond tot 1984 molen de Jonge Johannes. Vernoemd naar een jonge Johan wie op jonge leeftijd de molen erfde van zijn vader. De laatste beroepsmolenaar was Rinus Meulenberg. Molenaarszoon uit Arnemuiden. De fundering van de molen was vrij bijzonder. Onder iedere stijl van het achtkant lag een grafzerk. Deze zijn afkomstig uit de gesloopte Noordmonsterkerk in Middelburg, aan het Hofplein. Deze kerk werd wegens bouwvalligheid gesloopt in 1833. De molen werd volledig nieuw gebouwd in 1834. De oude molenaarswoning is nog duidelijk herkenbaar.
Ziet u bij de huidige molen De Jonge Johannes de grafzerken liggen op de molenbelt? Dit zijn de oude funderingen. In 1984 werd de totaal vervallen molen op deze plaats gebouw en volledig gerestaureerd.

Molen De Hoop, Sint Laurens


Kijkend naar het westen kunt u tegen de skyline van Sint-Laurens de molenromp ontdekken van molen de Hoop. Een molen met een bewogen geschiedenis. Zo is de molen verweven in twee moordzaken! In de oorlog waren er hakenkruisen op de molen geschilderd, terwijl de molenaar het verzet hielp. Op 30 december 1943 kreeg molenaar Zandburg de molen moeilijk stil door een fel opkomende wind. Later die dag eiste dat zijn tol en brandde de molen volledig uit. Meteen werd er gestart met het inrichten van de molenromp tot mechanische maalderij. Als zodanig is deze nog tot eind jaren negentig in bedrijf gebleven. Feitelijk zou je zo weer kunnen starten met malen. Er zijn al jaren plannen om de molen te restaureren, echter is het de vraag in welke vorm. Als maalderij, maalderij met wieken of terug naar complete originele molen?

Michel Dellebeke
Voor meer informatie, kijk ook eens op www.allemolenskaart.nl.

Vereniging De Zeeuwse Molen

Sinds 1970 zet deze vereniging zich in voor het behoud van molens in de provincie. Dit doen wij onder andere door het bewaken van de omgeving en vrije windvang van molens. De Vereniging de Zeeuwse Molen adviseert moleneigenaren, waakt over de subsidieregelingen en speelt een verbindende factor bij het provinciaal molenoverleg. Speciaal voor onze leden organiseert de vereniging 2x per jaar een bijeenkomst waar we kennis en ervaring met elkaar uitwisselen over onze Zeeuwse molens. Ook speelt de verenging een belangrijke een rol bij het werven van vrijwilligers voor diverse functies rondom molens en molenbehoud.
Interesse in onze vereniging? Kijk op onze site: www.zeeuwsemolens.nl.

Het Gilde van Vrijwillige Molenaars, afdeling Zeeland

Een aantal jaar na het oprichten van het landelijk Gilde, nu 50 jaar geleden, kwam er ook in Zeeland een afdeling van het Gilde. Het Gilde van Vrijwillige Molenaars zet zich in voor het werven en opleiden van vrijwillige molenaars en molengidsen. Deze zijn onmisbaar bij het letterlijk draaiend houden van de monumentale molens in Zeeland.
Dit doen wij door het organiseren van theorie-avonden en praktijkdagen voor leerling-molenaars, maar ook van de cursus molengids, de regionale molendagen en een jaarlijkse excursie in binnen- of buitenland.
Meer informatie? Kijk op www.vrijwilligemolenaars.nl.
Informeert u ook eens naar de mogelijkheden voor vrijwilligerswerk voor de molen(s)

Versie 20220915